قاچاق کرم: خاطراتی از دوازده سال طغیان و یاغیگری در قفقاز

'قاچاق کرم' یاغی پر آوازه قفقاز در سال‌های پایانی قرن نوزدهم و سال‌های نخست قرن بیستم بود که پس از سال‌ها یاغی‌گری, سرانجام به دربار ناصرالدین شاه قاجار پناه آورده و در تهران رحل اقامت افکنده اما یاد و خاطره او در قالب تعدادی از افسانه‌ها و قصه‌های آذربایجانی ماندگار شده است .کتاب حاضر دومین شماره از مجموعه 'آسیای میانه و قفقاز ' مشتمل بر خاطرات دوازده سال یاغی‌گری نامبرده از زبان خود اوست که براساس نسخه‌ای در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران, به اهتمام 'سیروس سعدوندیان 'به چاپ رسیده است .کتاب با دیباچه‌ای از آقای 'رحیم رئیس نیا 'همراه است که طی آن, با استناد به منابع و متون تاریخی, همچنین قصه‌ها و داستان‌های بومی رایج در آذربایجان شخصیت دو گونه تاریخی و افسانه‌ای 'قاچاق کرم 'بازشناسی می‌شود .گفتنی است 'کرم 'در دوره اوج‌گیری جنبش قاچاق‌ها (فراری‌ها, یاغی‌ها) در قفقاز علم عصیان برافراشت .بسیاری, استیلای روس‌ها بر قفقاز بهره کشی روزافزون سرمایه‌داری توام با استثمار سنتی را از عوامل عمده این عصیان ذکر کرده‌اند . با وجود انتساب قاچاق کرم به دزدی و راهزنی, او به ظلم ستیزی, عدالت پروری, ناموس پرستی و فضایل جوانمردی اشتهار داشت .